Қазақстан — бұл тарихы, географиясы және әлеуметтік өзгерістерінің нәтижесінде қалыптасқан бай әрі сан алуан этникалық құрамға ие ел. Осы мақалада мен Қазақстанның этникалық құрамының үш негізгі аспектісін қарастырамын: аймақтар бойынша қазақтардың пайызы, әртүрлі аудандардағы этникалық көпшілік және ұлттық құрамның уақыт өте келе тарихи өзгерістері. Бұл визуализациялар R және Python бағдарламалау тілдері, сондай-ақ әртүрлі кітапханалар мен деректер жиынтықтарын қолдану арқылы жасалған.
Аймақтар бойынша қазақтардың пайызы
Бірінші визуализация Қазақстанның әртүрлі аймақтарындағы қазақтардың пайызын көрсетеді. Бұл карта R және келесі кітапханаларды қолданып жасалды: devtools, geokz, dplyr, sf және tmap. Деректер ел бойынша қазақтардың шоғырлануында айтарлықтай айырмашылықтардың бар екенін көрсетеді:
1. Оңтүстік Қазақстан: Қазақтардың жоғары шоғырлануы (80-100%).
2. Солтүстік және шығыс аймақтар: Қазақтардың төмен шоғырлануы (40%-дан аз).
3. Орталық аймақтар: Қазақтардың пайыздық үлесінде әртүрлілік (40-80%).
4. Батыс аймақтар: Қазақтардың жоғары шоғырлануы, әсіресе Маңғыстау және Атырау аймақтарында.
5. Тарихи әсер: Солтүстік аймақтардағы қазақтардың төмен шоғырлануы кеңестік индустрияландыру және қоныс аудару саясаттарының әсерін көрсетуі мүмкін.
Ең жоғары шоғырлану Ақсуат ауданында (Абай) байқалады, онда қазақтар халықтың 99,5%-ын құрайды. Ең төменгі шоғырлану Федоровка ауданында (Қостанай), онда қазақтар халықтың 21%-ын құрайды.
Сурет 1: Қазақстан аймақтарындағы қазақтардың пайызы
Аудандар бойынша этникалық көпшілік
Екінші карта Қазақстанның әртүрлі аудандарындағы этникалық көпшілікті көрсетеді. Бұл визуализация да R тілін және келесі кітапханаларды пайдаланып жасалды: devtools, geokz, dplyr, sf және tmap. Картада әр ауданның көпшілік этникалық тобын әртүрлі түстермен көрсетуге болады:
- 💙 Көк: Қазақтар
- ❤️ Қызыл: Орыстар
- 💚 Жасыл: Өзбектер
- 🦕 Сұр: Жаңа аудан (мәліметтер жоқ)
Орыстар көпшілік болып табылатын үш аудан:
1. Риддер қаласы (Шығыс Қазақстан): 73% халық
2. Шемонаиха ауданы (Шығыс Қазақстан): 70% халық
3. Алтай ауданы (Шығыс Қазақстан): 68% халық
Өзбектер көпшілік болып табылатын Түркістан облысының екі ауданы:
1. Сайрам ауданы: 66% халық
2. Сауран ауданы: 57% халық
Этникалық құрамдағы тарихи өзгерістер
Үшінші талдау Қазақстанның этникалық құрамындағы жүз жылдан астам уақыттағы тарихи өзгерістерді визуализациялайды. Бұл визуализация Python пайдалана отырып жасалды, ол үшін Matplotlib, NumPy және Pandas кітапханалары қолданылды. Мәліметтер 1897, 1926, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 1999, 2009 және 2021 жылдардағы ұлттық санақтардан алынған.
Талдаудың негізгі нәтижелері мыналарды қамтиды:
Қазақтар: Қазақ халқы тарихи оқиғаларға байланысты айтарлықтай ауытқуларды бастан кешірді, соның ішінде ашаршылық, Екінші дүниежүзілік соғыс және посткеңестік эмиграция. 1897 жылы 3,4 миллионға жеткен халық саны 1920-1930 жылдардағы ашаршылықтан кейін айтарлықтай азайып, 1939 жылы 2,1 миллионға дейін төмендеді. Содан бері халық саны қалпына келіп, 2021 жылға қарай 13,5 миллионға жетті.
Орыстар: Кеңес дәуірінде индустрияландыру және қоныс аудару саясатына байланысты Қазақстандағы орыс халқының саны айтарлықтай өсті. Алайда Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін көптеген орыстар эмиграцияға кетіп, олардың саны 1989 жылғы 6,2 миллионнан 2021 жылға қарай 3 миллионнан аз болды.
Украиндар: Қазақстандағы украин халқы да кеңестік кезеңде депортациялар мен қоныс аудару салдарынан өсті, бірақ тәуелсіздік алғаннан кейін айтарлықтай азайды.
Немістер: Қазақстандағы неміс халқы Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде депортацияларға байланысты күрт өсті, бірақ 1990-шы жылдардан бастап көптеген немістердің Германияға қоныс аударуы нәтижесінде айтарлықтай азайды. 1959 жылы 659 мыңға жеткен неміс халқының саны 2021 жылға қарай 226 мыңға дейін төмендеді.
Корейлер: Корейлер 1937 жылы Ресейдің Қиыр Шығысынан Қазақстанға жаппай депортацияланды. Олардың саны жылдар бойы тұрақты түрде өсіп, 2021 жылға қарай 118 мыңға жетті.
Сурет 2: Қазақстанның ұлттық құрамындағы өзгерістердің хронологиясы
Қорытынды
Қазақстанның этникалық құрамы оның күрделі тарихының көрінісі, ол көші-қон, индустрияландыру және геосаяси өзгерістерге байланысты қалыптасты. Мұнда ұсынылған визуализациялар этникалық топтардың қазіргі таралуын, әртүрлі топтар көпшілік болып табылатын аймақтарды және уақыт өте келе осы демографиялық көрсеткіштердің қалай өзгергенін егжей-тегжейлі қарастырады. Бұл талдау Қазақстанның әлеуметтік-мәдени динамикасын түсіну және оның әртүрлі халқының қажеттіліктерін ескеретін саясаттарды әзірлеу үшін негіз бола алады.
Код пен ресурстар
Жобаның барлық коды мен деректері GitHub-та қолжетімді: